Đây là nội dung nằm trong phần 1 của Chương II của đề tài SV NCKH năm 2007: Án lệ và Khả năng áp dụng Án lệ ở Việt Nam.
Phần trước: Ưu điểm và nhược điểm của việc áp dụng Án lệ
CHƯƠNG II
ÁN LỆ TRONG THỰC TIỄN XÉT XỬ Ở VIỆT NAM VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC CHÍNH THỨC ÁP DỤNG ÁN LỆ Ở VIỆT NAM
1. Án lệ trong thực tiễn xét xử ở Việt Nam
Thuật ngữ án lệ được sử dụng và áp dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia trên thế giới còn ở Việt Nam án lệ cũng không quá xa lạ nhưng ít được nhắc tới trong đời sống pháp lý cũng như trong công tác giảng dạy tại các trường Đại học, thậm chí nhiều học giả còn phủ nhận hoàn toàn vai trò của án lệ trong pháp luật Việt Nam.
Khi nghiên cứu về lịch sử lập pháp ở Việt Nam, có thể thấy án lệ xuất hiện và được sử dụng khá sớm. Vào khoảng thế kỷ V khi chế độ phong kiến ở Việt Nam tương đối hoàn thiện, án lệ tồn tại dưới dạng các phán quyết, chiếu, sắc dụ, lệnh của nhà vua, phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội lúc đó nhưng không được gọi bằng thuật ngữ “án lệ”.
- Có thể bạn quan tâm: [Ebook] Tài liệu nghiên cứu Án lệ
Trong thời kỳ Pháp thuộc (1858 – 1945) án lệ được coi là nguồn của pháp luật Việt Nam, có vai trò tương đối quan trọng trong việc giải thích, bổ sung pháp luật thời bấy giờ dựa trên những văn bản có tính nguyên tắc của toà hành chính hoặc Toà án Tư pháp, nhưng trước năm 1884 các án lệ này chỉ được nhắc và ghi chép lịch sử mà chưa được biên tập, công bố. Phải mãi đến sau năm 1884 khi thực dân Pháp bắt đầu tiến hành cuộc khai thác thuốc địa ở Việt Nam thì các tập án lệ mới xuất hiện do cả nhà nước phong kiến và các tổ chức tư nhân sưu tập công bố điển hình là Tập án lệ Bắc kỳ 1937 và Trung kỳ 1941, ngoài ra án lệ còn được công bố trên các tạp chí pháp lý khác. Án lệ được áp dụng trong giai đoạn này thực chất là để phục vụ cho chế độ phong kiến thực dân nhằm đàn áp nhân dân lao động Việt Nam, nên mang tính giai cấp rõ rệt và hà khắc. Vì vậy sau khi giành được độc lập, với sự ra đời của nhà nuớc Việt Nam dân chủ cộng hoà, cùng với sự sụp đổ của nhà nước phong kiến nửa thuộc địa ở Việt Nam, các tập án lệ cũng mất giá trị pháp lý,
Qua nghiên cứu tư liệu cho thấy án lệ đã có một thời gian dài được áp dụng ở Việt Nam. Tuy nhiên thực tế là hơn 60 năm qua kể từ khi đất nước giành được độc lập, đi lên xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa, án lệ không phải là nguồn của pháp luật Việt Nam.
Hiện nay nguồn của pháp luật Việt Nam bao gồm luật và các văn bản dưới luật trong đó hiến pháp là đạo luật gốc và cơ bản của các ngành luật khác. Ngoài ra nguồn của pháp luật Việt Nam còn có tập quán pháp.
Tuy vậy, án lệ vẫn được sử dụng như một loại nguồn không chính thức trong quá trình xét xử thông qua những báo cáo hướng dẫn công tác xét xử của ngành toà án.
Nghiên cứu những báo cáo xét xử hàng năm của toà án nhân dân tối cao đã cho thấy những dấu hiệu của việc hình thành án lệ. Mặc dù những báo cáo này vẫn chưa đủ để cấu thành một hệ thống án lệ hoàn chỉnh nhưng đây cũng là dấu hệu tích cực cho thấy án lệ được sử dụng trong công tác xét xử. Một sự cố gắng của ngành toà án trong việc bước đầu hình thành án lệ ở Việt Nam.(14)
Chú thích:
(14)Xem: Nguyễn Linh Giang, đd, tr. 7; Nguyễn Đức Mai, đd, tr 8
(Phần này do bạn cùng làm với tôi viết)
Phần tiếp theo: Sự cần thiết của việc chính thức áp dụng án lệ ở Việt Nam
